کشف گردنبند سوسکی ۲۵۰۰ ساله

این محوطه باستانی که طی سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ مورد کاوش قرار گرفت، شامل بیش از ۸۰۰ گور حاوی خاکستر مردگان مربوط به حدود ۸۵۰ تا ۴۰۰ پیش از میلاد است. در میان آن‌ها، گور شماره ۵۴۳ جایگاهی ویژه دارد. در این گور چندین ظرف سفالی کشف شد که هر یک بقایای انسانی را در خود جای داده بودند.

بر اساس گزارش فرادید، در نخستین ظرف استخوان‌های سوزانده‌شده‌ی کودکی ۹ تا ۱۰ ساله کشف شد. در کنار این بقایا، استخوان‌های بز یا گوسفند، یک سنجاق مفرغی به شکل چنگ، قطعاتی از پوست درخت توس و ذرات گرده‌ی گل قاصدک نیز یافت شد.

تصویر نخست نوعی سوسک را نشان می‌دهد که در ساخت این گردنبند از پوسته‌اش استفاده شده، و تصاویر دیگر مهره‌های سوسکی گردنبند ۲۵۰۰ ساله را نمایش می‌دهند.

اما چشمگیرترین کشف، ۱۷ قطعه از پوسته‌ی بیرونی گونه‌ای سوسک سبزرنگ به نام Phyllobius viridicollis بود که با دقتی خاص درون ظرف قرار داده شده بودند. از میان آن‌ها ۱۲ قطعه کامل از بخش سپرمانند پشت سوسک و پنج قطعه‌ی شکسته باقی مانده بود. برخی از این قطعات حتی به‌صورت ریسه‌ای بر روی ساقه‌ی گیاهی قرار گرفته بودند، درست شبیه به گردنبند یا زیور تدفینی.

جدا شدن عمدی بخش‌های مختلف بدن حشره – همچون سر، پا و شکم – نشان از آماده‌سازی دقیق برای ساخت زیور دارد. چیدمان رشته‌ای چند قطعه نیز مؤید آن است که احتمالاً این اجزا برای ساخت گردنبندی ویژه‌ی مراسم تدفین کودک کنار هم قرار گرفته بودند.

مهره‌های سوسکی این گردنبند در گوشه‌ای از یک ظرف سفالی داخل مقبره مشاهده شدند.

به گفته‌ی دکتر آگاتا هالوژکو، سرپرست گروه پژوهش، ماندگاری چنین بقایای آلی ظریفی پس از گذشت دو هزار سال، نتیجه‌ی یک فرایند طبیعی است: خوردگی سنجاق مفرغی موجب آزاد شدن ترکیبات مسی شد و این مواد به پوسته‌ی سوسک‌ها نفوذ کردند و آن‌ها را از نابودی حفظ نمودند. همین واکنش شیمیایی، همراه با دقت کاوش و بررسی‌های میکروسکوپی، امکان مطالعه‌ی این اثر کم‌نظیر را فراهم کرد.

حضور این گونه‌ی خاص سوسک که معمولاً از ماه مه تا ژوئیه در اروپا ظاهر می‌شود، به همراه رد گرده‌ی قاصدک – گیاهی که از آوریل تا اوت گل می‌دهد – نشان می‌دهد که تدفین کودک به احتمال زیاد در اواخر بهار یا اوایل تابستان انجام گرفته است. این موضوع نگاهی ارزشمند به بُعد فصلی آیین‌های تدفینی جوامع باستانی ارائه می‌کند.

کاربرد نمادین حشرات در زیورآلات پیشینه‌ای طولانی دارد. گزارش‌های مردم‌نگاری نشان می‌دهد که قوم هوتسول در غرب اوکراین و شمال رومانی گردنبندهایی از سوسک‌های براق می‌ساختند تا از دختران محافظت کند. همچنین در دوره‌ی ویکتوریا، استفاده از بال‌های سوسک در جواهرات و حتی پارچه‌ها رواج داشت و به دلیل درخشش زیبای آن‌ها، ارزشمند به شمار می‌رفت.

تصویر بزرگنمایی‌شده‌ای که از مهره‌های یافت‌شده منتشر شده، جزئیات خیره‌کننده‌ای را آشکار می‌کند.

هرچند معنای دقیق این زیور در فرهنگ دومسواف همچنان ناشناخته است، اما چنین نمونه‌هایی روشن می‌سازد که حشرات نه تنها به دلیل زیبایی، بلکه به خاطر بار نمادین و جادویی‌شان مورد توجه بوده‌اند. از آنجا که حشرات اغلب نشانه‌ای از دگرگونی و زودگذری زندگی تلقی می‌شدند، کاربردشان در تدفین یک کودک می‌تواند مفهومی عمیقاً معنوی داشته باشد.

از آنجایی که پوسته‌ی حشرات بسیار شکننده است، زیورهایی ساخته‌شده از آن‌ها به‌ندرت در شواهد باستان‌شناسی باقی می‌مانند و اغلب تنها چند ماه یا سال پس از دفن از میان می‌روند. به همین دلیل، کشف دومسواف نمونه‌ای استثنایی و برای نخستین بار شواهدی مستقیم از آیین‌ها و سنت‌های گذرا در جوامع باستانی به دست می‌دهد.

این کشف یادآور آن است که جوامع پیشاتاریخی هویت و باورهای خود را تنها با اشیای ماندگار همچون مفرغ و سفال ابراز نمی‌کردند؛ بلکه حتی ظریف‌ترین و ناپایدارترین اشیاء، مانند گردنبندهایی از پوسته‌ی سوسک، در آیین‌های زندگی، مرگ و یادمان جایگاهی مهم داشتند.

جالب آنکه نمونه‌های مشابه در دیگر نقاط جهان نیز مشاهده شده است. برای نمونه، مدتی پیش باستان‌شناسان در کره‌ی جنوبی تاجی ۱۴۰۰ ساله متعلق به دوره‌ی «شیلا» کشف کردند که با بال‌های سوسک‌های جواهرنشان تزئین شده بود.